BENH THIEU MEN G6PD
Những trẻ thiếu men G6PD có thể bị vàng da nặng với nhiều biến chứng nguy hiểm, thậm chí tử vong trong giai đoạn sơ sinh. Nếu vượt qua được thời kỳ này, bệnh sẽ tiềm ẩn và có thể phát bất cứ lúc nào khi gặp môi trường thuận lợi. Bệnh này không chữa trị được, chỉ có thể phòng ngừa để tránh bộc phát.
Một nghiên cứu mới đây trên 500 trẻ sơ sinh do Bệnh viện Phụ sản Từ Dũ TP HCM thực hiện cho thấy, 5,5% trẻ bị thiếu men G6PD. Trong đó, 100% bé trai và 59% bé gái bị thiếu hoàn toàn. Kết quả này tương đương với các nước trong khu vực.

Thiếu men G6PD là một bệnh di truyền, xuất hiện do nhiễm sắc thể X bị dị dạng, mất khả năng tổng hợp men này. Bệnh nhân có thể bị vàng da trong vòng 3-8 ngày sau khi sinh. Nếu nặng, thời gian này sẽ kéo dài hơn và dẫn đến bệnh lý về não (có thể gây tử vong) hay biến chứng thần kinh, chậm phát triển tâm thần, vận động. Nếu không bị biến chứng vàng da nặng, trẻ có thể phát triển bình thường cho tới khi bệnh bộc phát.

Các yếu tố dẫn tới sự bộc phát của bệnh:

- Bệnh nhân uống các thuốc aspirin, bactrim, vitamin K tổng hợp, thuốc giảm đau Acetaminophene, thuốc chống sốt rét Primaquine và kháng viêm không steroid.

- Bệnh nhân ăn một số thực phẩm họ đậu chứa phức hợp glycoside.

- Bệnh nhân mắc các bệnh nhiễm trùng như viêm gan virus, thương hàn, viêm phổi...

Khi đó, các gốc tự do trong hồng cầu tăng lên. Do thiếu men G6PD nên cơ thể không có hoặc ít khả năng đào thải, chuyển hóa các gốc tự do này. Kết quả là hồng cầu bị vỡ, dẫn đến tình trạng tán huyết, gây thiếu máu.

Cần xét nghiệm phát hiện thiếu men G6PD cho tất cả trẻ sơ sinh. Đây là biện pháp tốt nhất để tránh những biến chứng nguy hiểm mà tình trạng thiếu men G6PD có thể gây ra. Nếu phát hiện trẻ bị thiếu men này, bác sĩ sẽ phòng biến chứng vàng da nặng cho trẻ bằng cách chiếu đèn hoặc dùng thuốc, có khi phải thay máu. Cha mẹ khi biết bệnh của con mình sẽ chủ động tránh tất cả những yếu tố có thể làm cho bệnh bùng phát. Xét nghiệm kể trên còn giúp những người cùng bị thiếu men G6PD tránh kết hôn với nhau (vì chắc chắn con của họ sẽ bị bệnh này).

Bác sĩ Nguyễn Thị Ngọc Phượng, Giám đốc Bệnh viện Từ Dũ, cho biết, các nước trong khu vực như Trung Quốc, Thái Lan, Singapore.... đã thực hiện xét nghiệm men G6PD cho trẻ sơ sinh từ lâu; trong khi ở nước ta, vấn đề này vẫn chưa được quan tâm đúng mức. Theo bác sĩ Phượng, việc xét nghiệm men G6PD cho mọi đối tượng trên toàn quốc là rất cần thiết và điều này phải sớm được thực hiện trong tương lai.

Bài 2: Thiếu Men G6PD (Glucose-6-Phosphate Dehydrogenase)
02/04/2008
I. ĐẠI CƯƠNG - A- Bối cảnh: Thiếu Glucose-6-phosphatase dehydrogenase (G-6-PD) là bệnh lý về men thường gặp nhất ở người. Di truyền theo nhiễm sắc thể X, thiếu G6PD gây bệnh cho khoảng 400 triệu người trên thế giới. Bệnh rất đa dạng với hơn 300 biến thể đã được báo cáo. Bệnh mang lại sự bảo vệ chống sốt rét có thể do tần số gen cao của nó.

B- Sinh Bệnh Học

Men G6PD xúc tác sự oxy hoá của glucose-6-phosphate thành 6-phosphogluconate và đồng thời khử dạng oxy hoá của nicotinamide adenine dinucleotide phosphate (NADP+) thành nicotinamide adenine dinucleotide phosphate (NADPH). NADPH, một đồng yếu tố cần thiết trong nhiều phản ứng sinh tổng hợp, giữ glutathione ở dạng khử oxy của nó.

Glutathione-khử đóng vai trò dọn dẹp các chất chuyển hoá có tính oxy-hoá nguy hiểm trong tế bào. Với sự trợ giúp của men glutathione peroxidase, glutathione-khử cũng chuyển chất hydrogen peroxide nguy hại thành nước. Hồng cầu lệ thuộc rất nhiều vào hoạt động của G-6-PD vì đây là nguồn NADPH duy nhất bảo vệ tế bào chống lại những chất oxy-hoá. Do đó, không được kê toa thuốc có tính chất oxy-hoá cho người bị thiếu G-6-PD vì hồng cầu của họ sẽ bị tán huyết nhanh chóng dưới tác dụng oxy-hoá này. Các loại thiếu G-6-PD bao gồm loại thấp, loại trung bình và loại có lượng men tăng cao.

C- Tần số xuất hiện

Quốc Tế: Tỉ lệ mắc bệnh cao nhất (với tần số gen từ 5-25%) gặp ở Châu Phi nhiệt đới, vùng Trung Đông, Châu Á nhiệt đới và cận nhiệt đới, một số vùng quanh Địa Trung Hải và Papua New Guinea.

D- Tử vong/Bệnh Tật

Không triệu chứng là bệnh cảnh thường gặp nhất. Các bệnh nhân có triệu chứng biểu hiện dưới dạng vàng da sơ sinh và thiếu máu tán huyết cấp.

Vàng da sơ sinh: Vàng da thường xuất hiện trong vòng từ 1-4 ngày cùng thời gian hoặc hơi sớm hơn vàng da sinh lý. Kernicterus là biến chứng hiếm gặp.
Thiếu máu tán huyết cấp: Biểu hiện lâm sàng là hậu quả của những tác nhân gây stress trên hồng cầu như thuốc hoặc các hoá chất có tính oxy-hoá, bệnh nhiễm trùng hoặc ăn món đậu fava.
E- Chủng tộc

Thiếu G-6-PD xảy ra ở mọi chủng tộc. Nhiều nhất ở người Châu Phi, Châu Á hoặc những sắc dân ven Địa Trung Hải. Độ nặng của bệnh thay đổi giữa các nhóm sắc tộc do có nhiều biến thể của men.

F- Giới tính

Thiếu G-6-PD là một bệnh di truyền liên quan đến nhiễm sắc thể X gặp chủ yếu ở đàn ông.
Phụ nữ đồng hợp tử (Homozygous women) gặp ở quần thể có tần số G-6-PD cao.
Phụ nữ dị hợp tử (Heterozygous (carrier) women) có thể bị những đợt tán huyết.
II- LÂM SÀNG

A- Bệnh sử

Đa số các bệnh nhân đều không triệu chứng. Một số bệnh nhân có vàng da sơ sinh hoặc tiền sử vàng da sơ sinh, đôi khi cần phải truyền đổi máu (exchange transfusion). Tiền sử nhiễm trùng hoặc tán huyết do thuốc cũng thường gặp. Có thể có nhiều sỏi mật, lách có thể to.

B- Lâm sàng

Vàng da và lách to có thể hiện diện trong cơn.

C- Nguyên nhân

Thiếu G-6-PD là một bệnh lý di truyền. Cơ sở phân tử của việc thiếu G-6-PD là hậu quả của đột biến vị trí G6PD tại Xq28. Gen này dài 18 kilobaz với 13 exons (chuỗi DNA thông tin), dẫn đến một men có 515 acid amin. Đa số các đột biến là những thay đổi baz đơn dẫn đến kết quả thay thế bằng một acid amin.

III- CHẨN ĐOÁN PHÂN BIỆT

- Thiếu máu tán huyết
- Thiếu máu hồng cầu liềm

- Bệnh hồng cầu hình cầu, di truyền (spherocytosis)

IV- CẬN LÂM SÀNG

A- Xét nghiệm

Đo hoạt động hiện tại của men G6PD hơn là lượng protein G-6-PD. Thực hiện các xét nghiệm về G-6-PD trong đợt tán huyết và phản ứng hồng cầu lưới có thể chỉ ảnh hưởng đến mức độ (levels) mà không phản ảnh giá trị cơ bản.
Xét nghiệm công thức máu và đếm hồng cầu lưới để xác định mức độ thiếu máu và chức năng của tuỷ xương.
Bilirubine gián tiếp trong máu tăng khi có phân huỷ hemoglobine quá mức và gây vàng da.
Lượng haptoglobin trong huyết thanh, chỉ điểm của tán huyết, sẽ giảm xuống.
B- Chẩn đoán hình ảnh

Siêu âm bụng giúp đánh giá lách to và sỏi mật.
C- Mô Học

Tán huyết cấp do thiếu G-6-PD đi kèm với việc hình thành các thể Heinz (Heinz bodies), do hemoglobin thoái hoá tạo thành.

V- ĐIỀU TRỊ

A- Nội Khoa

Chủ yếu là nhận dạng và ngưng ngay các tác nhân gây tán huyết. Điều trị bằng thở oxygen và nghỉ ngơi tại giường có thể làm giảm nhẹ triệu chứng.

B- Hội chẩn

Chuyên khoa Huyết học
Chuyên khoa Di truyền học
C- Chế độ ăn

Tránh ăn đậu Fava. Bệnh Favism (do ăn đậu Fava gây tán huyết ở người thiếu G-6-PD) chỉ xảy ra ở thể thiếu G-6-PD Địa Trung Hải.

D- Hoạt động

Hạn chế hoạt động thể lực khi có thiếu máu nặng do tán huyết.

VI- THUỐC MEN

Các dữ liệu cho thấy vàng da ở sơ sinh thiếu G6PD là hậu quả của mất cân đối giữa sự sản xuất và liên hợp của bilirubin (conjugation of bilirubin) với khuynh hướng liên hợp bilirubin không theo kịp với tốc độ tán huyết. Trẻ sinh thiếu tháng đặc biệt có nguy cơ cao mất cân đối giữa sản xuất và liên hợp của bilirubin. Điều trị bao gồm uống phenobarbital dự phòng, điều trị bằng ánh sáng (phototherapy) và truyền đổi máu ở trẻ sơ sinh thiếu G-6-PD.

VII- THEO DÕI

A- Chăm sóc nội trú

Trẻ em có vàng da sơ sinh kéo dài được chiếu đèn đặc biệt (bili lights) để bớt vàng da.
Truyền đổi máu có thể cần thiết trong trường hợp vàng da